فرصت جهانی شدن

بر اساس این گزارش، صادرات کالا و خدمات باعث تقویت اشتغال و رشد اقتصادی می‌شود. با گذشت زمان، بنگاه‌ها در تجارت‌جهانی به مزیت رقابتی دست می‌یابند. تحقیقات نیز نشان می‌دهد بهره‌وری بنگاه‌های صادرکننده کالا نسبت به بنگاه‌های دیگر بیشتر است. از سوی دیگر تنها راه تقویت صادرات، تسهیل تجارت است که با کاهش تعرفه‌ها و حذف موانع تجاری امکان‌پذیر است. تاثیر کاهش یا حذف تعرفه بر قیمت‌ها یا انتقال تعرفه‌ها مدت‌هاست که در ادبیات اقتصاد بین‌الملل موردمطالعه قرار گرفته‌است. بررسی اینکه چه کسی از آزادی تجارت سود می‌برد و تا چه میزان؛ یک مساله اساسی تلقی می‌شود. ادبیات اقتصادی نشان داده‌است که هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان از مزایای کاهش تعرفه بهره‌مند می‌شوند. کشورهایی که آمادگی لازم برای ورود ناگهانی به تجارت آزاد را ندارند، حضور در موافقت‌نامه‌های تجاری دو یا چندجانبه می‌تواند به‌عنوان تمرین عملی برای الحاق به موافقت‌نامه‌های گسترده‌تر نظیر سازمان تجارت‌جهانی باشد. در خاورمیانه با توجه به‌وجود سازمان‌های منطقه‌ای، ظرفیت خوب و مناسبی وجود دارد که سیاست خارجی ایران می‌تواند از این ظرفیت‌ها در راستای منافع ملی خود بهره‌ببرد. بر اساس این گزارش، اقتصاد ایران در پرتو یکپارچگی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند فرصت‌ها، مشکلات و چالش‌های ورود به سازمان تجارت‌جهانی را تجربه کند. اتحادیه اوراسیا از جمله اتحادیه‌های اقتصادی است که در زمینه منطقه‌گرایی و در زمینه اقتصادی پیشرفت‌های قابل‌ملاحظه‌ای را به خود دیده است، از این‌رو همگرایی‌هایی که ایران به‌خصوص از لحاظ اقتصادی به کشور اصلی این اتحادیه یعنی روسیه دارد، می‌تواند راهی برای کاهش فشارهای اقتصادی و بهبود وضعیت اقتصادی ایران باشد.‌گسترش روابطه تجاری بین ایران و اتحادیه اوراسیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و توسعه روابط اقتصادی متقابل می‌تواند در کاهش بحران‌های سیاسی منطقه‌ای نقش موثری ایفا کند، بنابراین اگر موافقت‌نامه تجاری بین ایران و اتحادیه به‌طور کامل اجرا شود، می‌تواند آثار اقتصادی متفاوتی بر شرکای مذاکره‌کننده داشته باشد. اما یکی از موضوعاتی که این پژوهش به‌طور خاص به آن پرداخته است، حقایق آماری از تجارت بین ایران و اوراسیاست. حجم تجارت بیشتر نشان‌دهنده هزینه‌های تجاری به نسبت کمتری بین این دو شریک تجاری در مقایسه با سایر شرکای تجاری آنهاست. این بخش می‌تواند در تعیین آثار بالقوه موافقت‌نامه تجاری مفید باشد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌عنوان مثال بخش صنعت در قیمت بازاری ‌برابر ۰۸/ ۱۸۵۲‌میلیون دلار و حجم واردات اتحادیه اقتصادی اوراسیا از ایران در بخش کشاورزی در قیمت جهانی ‌برابر با ۱۱/ ۲۶۰‌میلیون دلار است. از سوی دیگر نرخ تعرفه‌های بین اتحادیه اوراسیا و ایران در بخش‌های مختلف نیز در این پژوهش بررسی شده‌است. به‌عنوان مثال متوسط نرخ تعرفه بر ارزش واردات ایران از اتحادیه اوراسیا در بخش کشاورزی ‌برابر ۹۳/ ۳۳‌درصد است و متوسط نرخ تعرفه بر ارزش واردات اوراسیا از ایران در بخش صنعت ‌برابر با ۶۳/ ۴‌درصد است.  همچنین می‌توان گفت ۹۹/ ۱۸‌درصد از کل واردات ایران در بخش کشاورزی از اتحادیه اقتصادی اوراسیا وارد می‌شود و ۱۳/ ۰‌درصد از کل واردات اتحادیه اقتصادی اوراسیا در بخش صنعت از کشور ایران وارد می‌شود. علاوه‌بر این می‌توان بیان کرد ۲۷/ ۱۱‌درصد از کل صادرات ایران در بخش کشاورزی به اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادر می‌شود و ۶۲/ ۰‌درصد از کل صادرات اتحادیه اقتصادی اوراسیا در بخش صنعت به کشور ما صادر می‌شود.

چهار سناریو

این پژوهش به‌منظور بررسی آثار حذف تعرفه تجاری ایران و اتحادیه اوراسیا در بخش‌های مختلف اقتصادی از چهار سناریو استفاده کرده‌است. سناریوی اول؛ کاهش ۲۵‌درصدی نرخ تعرفه دو‌جانبه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در بخش‌های مختلف اقتصادی. سناریوی دوم؛ کاهش ۵۰‌درصدی نرخ تعرفه دو‌جانبه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا. سناریوی سوم؛ کاهش ۷۵‌درصدی نرخ تعرفه دو‌جانبه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سناریوی چهارم؛ کاهش ۱۰۰‌درصدی نرخ تعرفه دو‌جانبه ایران و اوراسیا.  داده‌ها در قالب چهار بخش «کشاورزی، جنگل داری و ماهی‌گیری»، « نفت، گاز، زغال‌سنگ و مواد معدنی»، «صنعت» و «خدمات» و پنج عامل تولیدی شامل «نیروی کار ماهر»، «نیروی کار غیر‌ماهر»، «منابع طبیعی»، «زمین» و «سرمایه» و سه منطقه شامل «ایران»، «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» و «سایر کشورها» تجمیع شده‌است. با تغییر نرخ تعرفه، قیمت کالاهای صادراتی و وارداتی به‌طور سیستماتیک و قیمت‌های داخلی، حجم واردات، حجم صادرات و تولید تغییر می‌کنند.

تغییرات تولید نیز می‌تواند بر رفاه کشورها اثرگذار باشد و این چرخه تا تسویه کامل بازارها ادامه دارد. با تغییرات نرخ تعرفه، هزینه تمام‌شده یک کالا در مناطق مختلف تغییر می‌کند. با تغییر نرخ‌های تعرفه در بخش‌های مختلف اقتصادی، جریان‌های تجاری جدیدی در مناطق مختلف و نیز در بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد می‌شود. این تغییرات منجر به تغییر در سطح رفاه و نیز تغییر در تراز تجاری بخش‌های مختلف در مناطق مختلف می‌شود.  بررسی‌های کلی این پژوهش نشان می‌دهد کاهش تعرفه‌های بخش نفت و گاز و بخش خدمات، تاثیر چندانی بر رفاه مناطق مختلف در سناریوهای مختلف ندارد. با توجه به پایین‌بودن نرخ تعرفه در این دو بخش، با تغییرات نرخ تعرفه، تغییرات چندانی در جریان‌های تجاری ایجاد نمی‌شود و رفاه نیز چندان تغییر نمی‌کند.

در عین‌حال کاهش تعرفه‌های بخش کشاورزی، تاثیر مثبتی بر رفاه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارد. هرچه درجه آزادسازی تجاری بیشتر باشد، رفاه نیز افزایش می‌یابد، اما کاهش تعرفه‌های بخش کشاورزی تاثیر منفی بر رفاه سایر مناطق دنیا دارد. هرچه آزادسازی تجاری بیشتر باشد، کاهش رفاه نیز بیشتر می‌شود. با توجه به بالا‌بودن نرخ تعرفه در این بخش، با تغییرات نرخ تعرفه، جریان‌های تجاری جدید ایجاد می‌شود و رفاه نیز تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. البته حجم تجارت اولیه نیز در رفاه موثر بوده‌است.

تاثیر کاهش تعرفه بر تراز تجاری

این گزارش حاکی از آن است که کاهش همزمان تعرفه همه بخش‌های اقتصادی تاثیر منفی بر تراز تجاری بخش‌های کشاورزی و نفت و گاز و تاثیر مثبت بر تراز تجاری بخش‌های صنعت و خدمات در ایران دارد. هرچه درجه آزادسازی تجاری بیشتر باشد شدت این آثار بیشتر می‌شود و در مجموع تراز تجاری ایران کاهش می‌یابد و کاهش همزمان تعرفه همه بخش‌های اقتصادی تاثیر منفی بر تراز تجاری بخش صنعت و بخش خدمات و تاثیر مثبت بر تراز تجاری کشاورزی و بخش نفت و گاز در اتحادیه اوراسیا دارد و هرچه درجه آزادسازی تجاری بیشتر باشد شدت این آثار بیشتر می‌شود. در مجموع نیز تراز تجاری اتحادیه اوراسیا افزایش می‌یابد و کاهش همزمان تعرفه همه بخش‌های اقتصادی، تاثیر منفی بر تراز تجاری بخش کشاورزی در سایر مناطق دارد و تراز تجاری این مناطق را افزایش می‌دهد.

توصیه‌های سیاستی

مهم‌ترین توصیه سیاستی با توجه به نتایج این پژوهش و بر اساس الگوی پروژه تحلیل تجارت‌جهانی این است که کاهش تعرفه بخش کشاورزی بر صادرات ایران در این بخش تاثیر چندانی ندارد و فقط واردات ایران را در بخش کشاورزی افزایش می‌دهد و بیشترین آثار کاهش تعرفه‌های بخش کشاورزی بر بخش صنعت منعکس می‌شود. در مجموع بازوی پژوهشی مجلس پیشنهاد می‌دهد تغییر در تعرفه‌های بخش کشاورزی و صنعت در موافقت‌نامه با دقت بالایی انجام شود. با توجه به حقایق آماری منتشرشده در این گزارش، حجم تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا بسیار پایین است و می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح آن را افزایش داد که می‌تواند به‌عنوان یک فرصت استثنایی تلقی شود، چراکه این اتحادیه یکی از مهم‌ترین اتحادیه‌های اقتصادی در همسایگی ایران است که کشورهای عضو آن دارای نقاط مشترک فرهنگی و سیاسی با کشورمان هستند. از سوی دیگر با توجه به واقعیت‌های فعلی کشور توسعه‌تجارت با کشورها و اتحادیه‌های مختلف اقتصادی به‌منظور دستیابی به رشد و توسعه یک ضرورت است و می‌تواند باعث کاهش فشار تحریمی غرب شود.